Czym jest fundacja rodzinna i jakie niesie korzyści?

Fundacja rodzinna jest nowym rozwiązaniem prawny, wprowadzonym przez ustawę z 26 stycznia 2023 roku, które ma na celu zapewnienie trwałości i kontynuacji rodzinnego biznesu oraz ochrony majątku. Jako struktura organizacyjna umożliwia przedsiębiorcom gromadzenie kapitału rodzinnego i przekazywanie go kolejnym pokoleniom, a więc jest skutecznym narzędziem sukcesji.  

Ponadto wspiera beneficjentów, umożliwiając im otrzymywanie świadczeń bez ryzyka rozproszenia majątku rodzinnego oraz bezpośredniego zaangażowania w spółkach, w których fundacja posiada udziały lub akcje. Dzięki temu przedsiębiorcy mogą zapewnić trwałość swojego biznesu na przestrzeni kolejnych pokoleń, unikając pułapek związanych z procesem sukcesji.

Fundacja rodzinna ma prawo zarządzać swoim majątkiem, nabywać prawa, zaciągać zobowiązania i być stroną w sprawach sądowych. Może być reprezentowana przez fundatora, pełnomocnika lub zarząd, zależnie od określonych w ustawie sytuacji.

Więcej na temat czym jest fundacja rodzinna, przeczytasz w naszym wpisie: Fundacja rodzinna, co to? Jakie niesie korzyści?

Korzyści fundacji rodzinnej

Ochrona majątku

Fundacja rodzinna stanowi skuteczną strukturę, która umożliwia ochronę majątku rodzinnego. Daje możliwość gromadzenia majątku rodzinnego w jednym miejscu, niezależnie od poszczególnych członków rodziny. Oznacza to, że majątek nie podlega rozdrobnieniu, jak ma to miejsce  w przypadku dziedziczenia lub rozwodów. Przekazując różnorodne aktywa do fundacji, takie jak środki pieniężne, udziały i akcje, nieruchomości, czy mienie ruchome, jak samochody, zegarki, czy obrazy można zapewnić trwałość majątku na lata.

Kontrola nad majątkiem

Fundacja jest rodzajem „skarbca, który umożliwia zachowanie i ochronę majątku, a także tworzenie środowiska sprzyjającego długoterminowemu wzrostowi dobrobytu rodziny. Jest to efektywne rozwiązanie dla tych, którzy pragną zapewnić stabilność i trwałość majątku rodzinnego, niezależnie od zmieniających się okoliczności życiowych i gospodarczych. 

Co więcej, struktura ta pozwala fundatorowi na kontrolę i pomnażanie majątku poprzez stworzenie planu inwestycyjnego obowiązującego nawet po jego śmierci. Fundacja rodzinna może inwestować w różnorodne aktywa – od akcji, udziałów, papierów wartościowych i instrumentów finansowych, przez sztukę, przedmioty kolekcjonerskie i wartościowe, po nieruchomości i inne prawa rzeczowe. Taka dywersyfikacja pozwala na wypracowanie długoterminowych zysków,  co przyczynia się do stabilizacji i wzrostu majątku rodziny.

Sukcesja majątku

Fundacja rodzinna stanowi nie tylko skuteczne narzędzie ochrony majątku, ale również umożliwia sprawną sukcesję majątku dla kolejnych pokoleń.  Dzięki fundacji rodzinnej można skutecznie zaplanować proces sukcesji, eliminując potencjalne problemy związane z zachowkiem i podziałem majątku. Fundacja umożliwia kontrolowane przekazywanie aktywów i zarządzanie nimi zgodnie z określonymi zasadami. Fundacja rodzinna pozwala także na wypracowanie strategii dotyczących dziedziczenia udziałów w rodzinnym biznesie. Dzięki temu można skutecznie przekazać zarządzanie i kontrolę nad firmą kolejnym pokoleniom, zapewniając ciągłość biznesu oraz realizację założeń i wartości rodzinnych.

Cele społeczne

Fundator fundacji rodzinnej, podczas jej zakładania, może określić grupę beneficjentów. W ramach tej grupy, oprócz m.in członków rodziny, może wymienić organizację pozarządową, spełniająca kryteria działalności pożytku publicznego zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Jeżeli beneficjentem jest organizacja pozarządowa, fundacja może wspierać jej działalność zgodnie z definicją pożytku publicznego określoną w ustawie o fundacji rodzinnej.

Jak założyć fundację rodzinną?

Jak już wspomniałem wcześniej, dzięki fundacji rodzinnej, przedsiębiorcy mogą uniknąć pułapek związanych z procesem sukcesji, tworząc stabilne podstawy dla przyszłych pokoleń. Poniżej przedstawiam krok po kroku proces tworzenia i funkcjonowania fundacji rodzinnej. Jeśli rozważasz założenie fundacji rodzinnej lub już podjąłeś decyzję o jej utworzeniu, koniecznie zapoznaj się z tym co Cię czeka. 

 

Zacznijmy od podstaw, czyli jak ustanowić fundację? Otóż, fundacja rodzinna może zostać utworzona poprzez złożenie oświadczenia o jej ustanowieniu w akcie założycielskim lub w testamencie. 

 

Jeśli fundacja jest zakładana poprzez akt założycielski, fundusz założycielski musi być wniesiony przed wpisaniem do rejestru, a jeśli przez testament, to w ciągu dwóch lat od wpisania do rejestru. Akty założycielskie i testamenty powinny być sporządzone w formie aktu notarialnego.

Należy również sporządzić statut fundacji oraz spis jej majątku. Fundacja musi mieć odpowiednie organy określone przez ustawę oraz być wpisana do rejestru fundacji rodzinnych. Jeśli fundacja jest zakładana poprzez akt założycielski, fundusz założycielski musi być wniesiony przed wpisaniem do rejestru, a jeśli przez testament, to w ciągu dwóch lat od wpisania do rejestru. Akty założycielskie i testamenty powinny być sporządzone w formie aktu notarialnego.

Po sporządzeniu aktu założycielskiego lub ogłoszeniu testamentu, fundacja powstaje w organizacji, a jej nazwa zawiera dodatkowe oznaczenie „w organizacji”.

Ustanowienie fundacji rodzinnej krok po kroku

I. Złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej

Złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej jest ważnym krokiem w procesie tworzenia tej organizacji. Istnieje kilka zasad według, których powinno zostać przygotowane to oświadczenie. Poprawnie skonstruowane oświadczenie charakteryzuje się następującymi cechami:

• Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej musi być złożone w formie pisemnej. Oświadczenie powinno zawierać jasne i precyzyjne informacje dotyczące ustanowienia fundacji rodzinnej. 
• Należy określić w oświadczeniu nazwę fundacji, jej cele statutowe, zasady funkcjonowania oraz wszelkie inne istotne elementy, które są niezbędne dla prawidłowego działania organizacji. Oświadczenie powinno zawierać informacje dotyczące fundatora, czyli osoby lub osób, które decydują się na ustanowienie fundacji rodzinnej. Należy podać pełne dane identyfikacyjne fundatora, takie jak imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer identyfikacji podatkowej (jeśli dotyczy). 
• Oświadczenie powinno wyrażać jednoznaczną wolę fundatora dotyczącą ustanowienia fundacji rodzinnej. Powinno zawierać deklarację o zamiarze utworzenia fundacji, a także wyraźne określenie celów, na jakie ma być skierowana działalność fundacji. 
• Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej powinno zawierać projekt statutu tej organizacji. Statut określa zasady funkcjonowania fundacji, takie jak struktura organów, zadania, tryb podejmowania decyzji oraz wszelkie inne istotne elementy dotyczące działania fundacji. Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej musi być zgodne z obowiązującymi przepisami prawa dotyczącymi fundacji i organizacji non-profit. Należy upewnić się, że wszystkie wymogi prawne są spełnione i że oświadczenie jest zgodne z obowiązującymi przepisami prawnymi.

Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej powinno być zarejestrowane w odpowiednim organie, co szerzej zostało opisane w punkcie 5 “Rejestracja fundacji” Rejestracja potwierdza formalne powstanie fundacji i nadaje jej status prawnie istniejącej organizacji.

II. Opracowanie statutu

Staranne uwzględnienie wszystkich wymaganych elementów w statucie pozwoli na jasne określenie celów i zasad działania fundacji rodzinnej oraz zapewni prawidłową strukturę organizacyjną i funkcjonowanie fundacji. Zgodnie z artykułem 26 ustawy o fundacji rodzinnej, fundator jest odpowiedzialny za ustalenie statutu, który powinien zostać sporządzony w formie aktu notarialnego. Statut fundacji rodzinnej zawiera szereg istotnych informacji i zapisów. 

• Po pierwsze, określa nazwę fundacji rodzinnej oraz jej siedzibę. W dokumencie opisany jest również cel fundacji, wraz z beneficjentami lub sposobem określenia beneficjenta oraz zakresem przysługujących mu uprawnień. 
• W statucie powinny zostać zawarte zasady prowadzenia listy beneficjentów oraz zasady zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta. Jeśli czas trwania fundacji jest oznaczony, powinien być również uwzględniony w statucie.
• Kolejnym ważnym elementem statutu jest określenie wartości funduszu założycielskiego oraz zasad powoływania i odwoływania członków organów fundacji rodzinnej. Statut musi również określać uprawnienia i obowiązki tych członków, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd lub inne organy fundacji, zgodnie z wymogami ustawy.
• Statut powinien wskazywać podmiot uprawniony do zatwierdzania czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji. Ponadto, należy uwzględnić przynajmniej jednego beneficjenta, który ma prawo uczestniczyć w zgromadzeniu beneficjentów. Procedura zmiany statutu powinna zostać również precyzyjnie opisana.

Ostatnim istotnym punktem jest określenie przeznaczenia mienia fundacji rodzinnej po jej ewentualnym rozwiązaniu. Statut musi precyzyjnie określić beneficjenta, który ma prawo do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

III. Sporządzenie aktu założycielskiego

Akt założycielski fundacji rodzinnej musi być sporządzony w formie aktu notarialnego. Akt założycielski powinien precyzyjnie określić cele, jakie fundacja rodzinna ma realizować. Cele te powinny być zgodne z przepisami prawa i odpowiadać misji fundacji. Mogą to być cele charytatywne, edukacyjne, kulturalne, naukowe lub inne, zależnie od intencji fundatora. Akt założycielski musi określić wartość funduszu założycielskiego, czyli majątku, który jest przekazywany na rzecz fundacji. Wartość ta powinna być wystarczająca do realizacji celów fundacji i powinna być jasno określona w aktu.

IV. Przekazanie majątku

Fundator może wnosić różne rodzaje mienia do fundacji rodzinnej jednak wartość ta nie może być niższa niż 100 000 złotych. Mogą to być różne składniki majątku jak środki pieniężne, nieruchomości, ruchomości, prawa majątkowe itp. Wartość tych składników mienia jest ustalana na dzień ich wniesienia zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Jeżeli mienie jest w walucie obcej, przelicza się je na złoty polski według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego przed dniem wniesienia mienia.

Fundator sporządza spis mienia, w którym zamieszcza informacje o wartości poszczególnych składników mienia wniesionego do fundacji rodzinnej. Spis ten powinien uwzględniać wartość każdego z wniesionych składników mienia oraz ich wartość podatkową. Zarząd fundacji jest odpowiedzialny za aktualizację tego spisu i zapewnienie jego aktualności. Dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych określa się proporcję wartości mienia wniesionego do fundacji przez każdego fundatora lub przez fundację rodzinną. Jeśli mienie jest wniesione przez fundatora lub jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo, uważa się je za wniesione przez fundatora. Jeśli mienie jest wniesione przez inne osoby, uważa się je za wniesione przez fundację rodzinną. W przypadku, gdy mienie wnosi więcej niż jeden fundator, uważa się je za wniesione przez wszystkich fundatorów w równych częściach.

V. Rejestracja fundacji

Fundacja rodzinna musi zostać zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych. Zgłoszenie może być dokonane przez fundatora (jeśli fundacja rodzinna jest ustanowiona w akcie założycielskim) lub przez zarząd (jeśli fundacja rodzinna jest ustanowiona w testamencie). 

Procedura rejestracji fundacji rodzinnej jest następująca:

• Zgłoszenie powinno zawierać odpowiednie informacje i dokumenty, takie jak nazwa fundacji, jej siedziba, wysokość funduszu założycielskiego, statut fundacji, spis mienia i dane osobowe członków zarządu.
• Sądem właściwym dla rejestracji fundacji rodzinnej jest Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim przy ulicy ul. Słowackiego 5. Formularze wniosków o wpis do rejestru fundacji rodzinnych są dostępne w zakładce Biuro Obsługi Interesantów na stronie internetowej sądu. 
• Sąd rejestrowy dokonuje badania zgłoszenia, sprawdzając zgodność dokumentów i danych zawartych we wniosku z przepisami prawa. Sąd rejestrowy sprawdza również prawdziwość danych osobowych oraz zgodność danych zgłoszonych przez fundację z rzeczywistym stanem. W przypadku wątpliwości sąd może zażądać dodatkowych dokumentów lub wyjaśnień. 
• Jeśli zgłoszenie spełnia wszystkie wymogi formalne i zostało pozytywnie zweryfikowane przez sąd rejestrowy, fundacja rodzinna zostaje wpisana do rejestru fundacji rodzinnych. Wpis ten obejmuje informacje dotyczące fundacji, takie jak nazwa, siedziba, dane członków zarządu, wysokość funduszu założycielskiego, statut, informacje o działalności gospodarczej (jeżeli jest prowadzona) itp.

Rejestr fundacji rodzinnych jest jawny, a osoby zainteresowane mają prawo uzyskać poświadczone odpisy, wyciągi, zaświadczenia i informacje z rejestru. Minister Sprawiedliwości określa szczegółowe zasady prowadzenia rejestru fundacji rodzinnych, treść wpisów oraz tryb udzielania informacji z tego rejestru w celu zapewnienia zgodności danych z rzeczywistym stanem i ochrony danych gromadzonych w rejestrze.

VI. Wybór zarządu

Wybór członków zarządu fundacji rodzinnej jest ważnym etapem, który ma istotny wpływ na skuteczność działania organizacji. Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków, których powołanie odbywa się na trzyletnią kadencję. Decyzję o powołaniu członków zarządu podejmuje fundator lub rada nadzorcza, jeśli została ustanowiona. Istnieje również możliwość powołania członków zarządu w testamencie, gdzie fundator określa osoby odpowiedzialne za pełnienie tych funkcji. Zarząd fundacji rodzinnej ma kluczowe zadania, których efektywne wypełnianie jest niezbędne dla osiągnięcia celów fundacji oraz zapewnienia jej stabilności i skuteczności. 

Zarząd odpowiada za codzienną administrację fundacji i prowadzenie jej spraw. Zapewnia efektywne funkcjonowanie organizacji i podejmuje niezbędne działania w celu realizacji celów statutowych. Zarząd odpowiada za zapewnienie płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej. Monitoruje i podejmuje działania w zakresie zarządzania majątkiem fundacji, inwestycji oraz prowadzenia księgowości i sprawozdawczości finansowej. Zarząd tworzy, prowadzi i aktualizuje listę beneficjentów zgodnie z przepisami ustawy oraz zasadami zawartymi w statucie fundacji rodzinnej. Zapewnia odpowiednie informowanie beneficjentów o przysługujących im świadczeniach oraz spełnia te świadczenia w sposób terminowy i rzetelny.

VII. Sprawozdawczość i audyt

Zapewnienie przejrzystości, odpowiedzialności oraz zgodności działań fundacji rodzinnej z prawem i jej celem stanowi priorytetową kwestię. W tym celu, zgodnie z postanowieniami Rozdziału 9 Ustawy o fundacji rodzinnej, fundacje rodzinne są zobowiązane do przeprowadzania audytu. Audyt stanowi nieodzowną procedurę mającą na celu weryfikację zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych. Ma on na celu ocenę prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej. 

• Audyt przeprowadzany jest przez firmę audytorską lub zespół audytorów, wyznaczony przez zgromadzenie beneficjentów. Zespół audytorów składa się z biegłego rewidenta, doradcy podatkowego, adwokata lub radcy prawnego.
• Osoba przeprowadzająca audyt powinna spełniać określone kryteria niezależności. Powinna być niezależna od fundacji rodzinnej, nie brać udziału w procesie podejmowania decyzji przez fundację rodzinną oraz nie świadczyć czynności rewizji finansowej lub doradztwa na rzecz fundacji rodzinnej. 
• Przepisy wymagają przeprowadzenia audytu co najmniej raz na cztery lata. W przypadku fundacji rodzinnych, których sprawozdanie finansowe podlega badaniu zgodnie z ustawą o rachunkowości, audyt przeprowadza się corocznie przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego.

W przypadku żądania organu Krajowej Administracji Skarbowej, fundacja rodzinna ma obowiązek przekazać dane zawarte na liście beneficjentów, spis mienia oraz informacje o świadczeniach lub mieniu przekazanym w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Przeprowadzanie audytu, kontrola sądowa oraz obowiązek informacyjny stanowią nieodłączne elementy zapewniające przejrzystość, odpowiedzialność i zgodność z prawem w działaniu fundacji rodzinnej. Jest to istotne dla budowania zaufania beneficjentów oraz społeczeństwa wobec fundacji i jej działalności.

Po przeprowadzeniu audytu, sporządzany jest raport, który przekazywany jest zarządowi fundacji. Następnie zarząd przedstawia raport radzie nadzorczej lub zgromadzeniu beneficjentów, na najbliższym posiedzeniu. Wraz z audytem, fundacje rodzinne są również objęte kontrolą sądową oraz obowiązkiem informacyjnym, zgodnie z Rozdziałem 10 ustawy o fundacji rodzinnej. Fundator, beneficjent lub członek organu fundacji rodzinnej mają prawo wnieść powództwo o uchylenie uchwały organu fundacji rodzinnej sprzecznej z jej statutem lub celem fundacji rodzinnej. Powództwo to może być wniesione w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia podjęcia uchwały.

 

Podsumowanie

Założenie fundacji rodzinnej stanowi skuteczne narzędzie ochrony i sukcesji majątku, zapewniając trwałość rodzinnego biznesu oraz realizację wartości rodzinnych przez kolejne pokolenia. Fundacja rodzinna umożliwia gromadzenie majątku rodzinnego w jednym miejscu, zapewniając ochronę przed rozdrobnieniem oraz pułapkami związanymi z dziedziczeniem. Dzięki fundacji można również skutecznie zaplanować proces sukcesji, eliminując potencjalne problemy związane z podziałem majątku i zachowkiem. Fundacja rodzinna daje możliwość kontrolowania i zarządzania majątkiem, umożliwiając inwestycje w różnorodne aktywa i zapewnienie stabilności oraz wzrostu majątku rodziny.

Ponadto, fundacja rodzinna może pełnić cele społeczne, wspierając organizacje pozarządowe i działalność pożytku publicznego.

Proces założenia fundacji wymaga sporządzenia oświadczenia o ustanowieniu, opracowania statutu, sporządzenia aktu założycielskiego oraz przekazania majątku. Rejestracja fundacji i przeprowadzanie audytu stanowią ważne elementy zapewniające przejrzystość, odpowiedzialność i zgodność z prawem w działaniu fundacji rodzinnej. Dzięki tym krokom, fundacja rodzinna może służyć jako trwała struktura ochrony majątku i kontynuacji rodzinnej tradycji, zapewniając korzyści dla beneficjentów i prowadzonych przez fundację przedsięwzięć.

 Więcej o wadach i zaletach fundacji rodzinnej w naszym artykule.