Wyjście z inwestycji przez konwersję udziałów – jak uniknąć pułapek CIT

Dla zarządzających funduszami VC konwersja udziałów może rodzić zobowiązania podatkowe. Poprawna strukturyzacja transakcji ogranicza to ryzyko.

Dużo łatwiej jest kupić niż sprzedać — wiedzą o tym bardzo dobrze fundusze venture capital. W sytuacji, gdy startupy skoncentrowane na szybkim wzroście wydatkują na rozwój kolejne miliony złotych, pozyskiwane w kolejnych rundach inwestycyjnych, kluczową bolączką staje się znalezienie nabywców dla nowo emitowanego kapitału. Do rozpędzonego pociągu relatywnie łatwo jest wskoczyć — niełatwo jest jednak z niego wysiąść, zwłaszcza pojedynczym inwestorom finansowym.

W rozwoju rynku przychodzi taki moment, że znaczna część funduszy znajduje się już po okresach inwestycyjnych i wchodzi w fazę dezinwestycji. Obecnie rynek polski wkracza właśnie w tę fazę. Gdy realizacja poszczególnych projektów przebiega pomyślnie, możliwe staje się znalezienie inwestora zainteresowanego przejęciem spółki portfelowej (co już samo w sobie stanowi wymierny sukces). Jak jednak taka transakcja może zostać przeprowadzona?

Najczęściej spotykane są dwa scenariusze:

• fundusz dokonuje sprzedaży posiadanego pakietu za gotówkę,
• w wyniku zamiany fundusz otrzymuje udziały w innym podmiocie.

W ramach pierwszego scenariusza, gdy mamy do czynienia z funduszem VC działającym w formie Alternatywnej Spółki Inwestycyjnej, możliwe jest skorzystanie ze zwolnienia z CIT dochodów ze zbycia — o ile fundusz przed dokonaniem transakcji posiadał co najmniej 5% kapitału przez co najmniej 2 lata (art. 17 ust. 1 pkt 58a ustawy). Temat ten był przez nas wielokrotnie poruszany — zarówno w zakresie sposobu przeprowadzenia transakcji, jak i kosztów funduszu, które mogą być ujęte jako koszt uzyskania przychodu w przypadku braku możliwości skorzystania ze zwolnienia. Aktualnie skupimy się na transakcjach zamiany, czyli wymianie udziałów w zamian za objęcie nowo wyemitowanych udziałów lub akcji spółki przejmującej.

Warto zaznaczyć, że zamiana udziałów może być neutralna podatkowo lub zaklasyfikowana jako zdarzenie podatkowe. Jest to o tyle problematyczne, że zobowiązania podatkowe są realne i wymagalne, a sama transakcja zamiany nie generuje gotówki dla funduszu.

Neutralność podatkowa

Aby jednak transakcja była neutralna podatkowo – tzn. nie generowała przychodu podatkowego – muszą być spełnione warunki określone w art. 12 ust. 4d oraz ust. 11 i 12 ustawy o CIT. W skrócie, zamiana udziałów może być dokonana bez opodatkowania, jeżeli:

1. udziałowiec wnosi udziały do spółki kapitałowej w zamian za jej nowe udziały,
2. w wyniku transakcji spółka nabywająca uzyskuje większość praw głosu (lub zwiększa już posiadane prawa głosu),
3. spółki uczestniczące w transakcji podlegają opodatkowaniu od całości swoich dochodów w UE lub EOG,
4. wartość nominalna nowo obejmowanych udziałów nie przekracza wartości rynkowej udziałów wnoszonych,
5. udziały wnoszone nie zostały nabyte wcześniej w wyniku innej wymiany udziałów, łączenia lub podziału.

W tym przypadku najczęściej problemy pojawiają się, gdy:

• nabywającym udziały jest spółka amerykańska — wtedy nie jest spełniony warunek nr 3,
• spółka przechodziła historycznie podobne procesy — wtedy nie jest spełniony warunek nr 5.

Warto w tym miejscu jeszcze wskazać, że dla skutecznej niepodatkowej wymiany wymagane jest realne uzasadnienie biznesowe, o czym jest mowa w art. 12 ust. 13 i 14 ustawy o CIT

„13. Przepisów ust. 4 pkt 3e–3h, 12 i pkt 25 lit. b oraz ust. 4d nie stosuje się w przypadkach, gdy głównym lub jednym z głównych celów połączenia spółek, podziału spółek, wymiany udziałów lub wniesienia wkładu niepieniężnego jest uniknięcie lub uchylenie się od opodatkowania.

14. Jeżeli połączenie spółek, podział spółek, wymiana udziałów lub wniesienie wkładu niepieniężnego nie zostały przeprowadzone z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, dla celów ust. 13 domniemywa się, że głównym lub jednym z głównych celów tych czynności jest uniknięcie lub uchylenie się od opodatkowania.”

Modelowym przykładem zastosowania neutralności podatkowej jest wykup przedsiębiorstwa (Spółka A) przez inwestora branżowego lub podmiot dostrzegający efekty synergii w zamian za udziały w spółce matce (Spółka B). Po spełnieniu warunków zawartych w ustawie o CIT inwestorzy nie są zobligowania do ujmowania transakcji w rozliczeniach CIT. Kosztem podatkowym dla historycznych inwestorów spółki A, w przypadku realizacji transakcji sprzedaży akcji Spółki B, będzie historyczny koszt nabycia dla spółki A.

Brak neutralności podatkowej

Brak możliwości klasyfikacji wymiany jako neutralnej podatkowo, nie oznacza, że w transakcji wymiany koniecznie pojawi się podatek.  Oznacza to jedynie, że taką transakcję należy rozpoznać jako zdarzenie podatkowe. Ważne jest tu odwołanie do art. 12 ust. 1 pkt 8bc ustawy o CIT, który mówi wprost:

„Przychodami, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4 oraz art. 14, są w szczególności:

……

u wspólnika – wartość rynkowa udziałów (akcji) przekazanych temu wspólnikowi przez spółkę nabywającą przy wymianie udziałów wraz z zapłatą w gotówce – w części przekraczającej wartość rynkową otrzymanych w zamian od wspólnika udziałów (akcji), ustalona na dzień wymiany udziałów.”

W takiej sytuacji kluczowe jest poprawne określenie wartości aktywów biorących udział w zamianie, tak aby zminimalizować ryzyko zakwestionowania transakcji przez organy skarbowe. Jeśli te dwie wartości są zbieżne (co wydaje się rozsądnym założeniem przy realizacji wymiany), to nie będzie występował podatek. Żeby jednak mówić o zgodności wartości wymienianych akcji/udziałów należy przeprowadzić wycenę tych aktywów. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, gdy określenie wartości przedsiębiorstw i w konsekwencji parytetów wymiany jest wysoce uznaniowe i zależne od siły negocjacyjnej każdej ze stron.

Warto również zachować ostrożność przy sporządzaniu dokumentacji transakcyjnej. Zapisy umów inwestycyjnych sporządzane są z reguły zgodnie z prawem strony nabywającej. W takiej sytuacji intencja wyrażona w ogólnej umowie inwestycyjnej może różnić się od jej implementacji w polskim reżimie prawno-podatkowym, gdzie jej wykonanie może być zrealizowane poprzez transakcję kupna/sprzedaży i objęcie akcji nowej emisji w połączeniu z wzajemnym potrąceniem wierzytelności. Może to stanowić podstawę do klasyfikacji transakcji jako transakcji kupna-sprzedaży, która rozliczana jest na standardowych zasadach CIT. Taka klasyfikacja może prowadzić do niekorzystnego scenariusza, gdzie pomimo bezgotówkowego rozliczenia, inwestor jest zobowiązany do zapłaty podatku od różnicy pomiędzy ceną z technicznej transakcji sprzedaży zrealizowaną w ramach wymiany, a historycznym kosztem nabycia.

Podsumowanie

Realizacja wyjść z inwestycji funduszu VC może przebiegać według dwóch scenariuszy.

• Sukces inwestycyjny, w takim przypadku, z racji dostępnego budżetu, w obsługę transakcji wyjścia będą zaangażowani doradcy, którzy mogą pomóc lepiej ustrukturyzować transakcję.
• Brak sukcesu inwestycyjnego, w takim przypadku strukturyzacja transakcji oraz obsługa transakcyjna mogą być realizowane „po kosztach”, co może powodować niedociągnięcia w dokumentacji, a to z kolei może generować ryzyka podatkowe.

Poniżej prezentujemy schemat możliwych wyjść z inwestycji wraz z kluczowymi regulacjami CIT.