Fundacja rodzinna, która w polskim systemie prawa istnieje od stosunkowo niedawna (bo od maja 2023 roku) to rozwiązanie, obok którego zatrzymać powinna się każda osoba posiadająca zgromadzony przez lata majątek oraz prowadząca dobrze prosperującą firmę.

Fundacja rodzinna, mimo swojej nazwy, wcale nie jest przy tym instytucją skierowaną tylko do biznesów rodzinnych. Skorzystać z niej mogą wszyscy, którzy szukają sposobu na rozwój i zabezpieczenie zgromadzonego przez lata kapitału, a także właściciele chcący przedłużyć funkcjonowanie swoich przedsiębiorstw na pokolenia do przodu. Zainteresowane nią mogą być także osoby pozostające w nieformalnych związkach oraz rodzice chcący zapewnić dzieciom bezpieczeństwo finansowe po swojej śmierci.

 

 

Fundacja rodzinna — zalety

Jakie są największe i najważniejsze zalety fundacji rodzinnej, czyli dopiero co wprowadzonego w naszym kraju rozwiązania, które ma zapewnić kontynuację prowadzonych w Polsce biznesów i ochronę majątków w perspektywie długookresowej, sięgającej dalej niż na tylko jedno pokolenie? Oto lista.

 

Sukcesja firm rodzinnych

Sukcesja firm rodzinnych to wyzwanie, z którym mierzy się wielu przedsiębiorców planujących przejście na emeryturę. Nie jest to przy tym zadanie łatwe, a specjaliści od lat podkreślali, że w polskim systemie prawnym po prostu brakuje instrumentu prawnego pozwalającego sukcesję przeprowadzić w sposób dokładnie zaplanowany, efektywny i bezpieczny.

W tę właśnie lukę wpisała się instytucja, jaką jest fundacja rodzinna, która od maja 2023 roku funkcjonuje w Polsce i która pozwolić ma na pozostawienie firm rodzinnych w rękach rodzin (lub innych, wybranych przez fundatorów osób) bez obawy o ich rozdrobnienie czy rażącą zmianę przyjętej polityki i biznesowych celów.

 

Swoboda w określeniu zasad działania fundacji

Fundator zakładający fundację rodzinną ma przy tym bardzo dużą swobodę w określaniu zasad jej działania, sposobu zarządzania i nadzoru, a także celu, dla którego została stworzona i dla którego realizacji będzie funkcjonować. Najczęściej fundacje rodzinne zakładane są w celu podtrzymania działania firmy na długie lata (w tym również po śmierci właściciela) lub zapewnienia efektywnego przekazania majątku beneficjentom fundatora (będącymi zwykle jego najbliższymi). Nie są to jednak wcale jedyne możliwe cele utworzenia i działania fundacji rodzinnej. Cel fundacji rodzinnej fundator może ustanowić w zasadzie w dowolnie wybrany sposób.

Fundacja może być przy tym stworzona zarówno na jasno zdefiniowany oraz z góry określony okres, jak i na czas nieokreślony. 

 

Dziedziczenie majątku

Fundacja rodzinna może być dobrym sposobem na zapewnienie środków finansowych na przyszłość dla osób, które dowolnie wskaże fundator (wcale nie muszą być to jego dzieci czy współmałżonek).

Odpowiednio wcześnie założona fundacja rodzinna rozwiązać może przy tym problemy z zachowkiem, którego nie trzeba będzie płacić od mienia wniesionego do niej wcześniej niż 10 lat przed otwarciem spadku.

 

Zabezpieczenie i ochrona majątku

Odpowiednio wczesne wniesienie majątku do fundacji rodzinnej pozwolić może także na uchronienie go przed ewentualnymi roszczeniami wierzycieli. Majątek wniesiony do fundacji nie jest już bowiem ani majątkiem prywatnym fundatora, ani majątkiem firmowym jego przedsiębiorstwa. Staje się więc majątkiem nieściągalnym i niepodlegającym ewentualnej egzekucji, która może być wszczęta w stosunku do fundatora. Pamiętać trzeba jedynie, że ochrona taka będzie obowiązywać jedynie w sytuacji, w której majątek do fundacji rodzinnej wniesiony zostanie jeszcze przed powstaniem zobowiązania fundatora względem wierzyciela. 

 

Zapewnienie bezpieczeństwa spadkobiercom (beneficjentom fundacji)

Ochrona i bezpieczeństwo majątku wniesionego do fundacji rodzinnej powoduje więc, że nawet w przypadku ewentualnych problemów fundatora, ulokowane w fundacji środki będą czekać na wyznaczonych beneficjentów, którymi mogą być przecież także spadkobiercy fundatora. Bezpiecznie ulokowane aktywa to z kolei zapewnienie spadkobiercom gwarancji spokojnej finansowo przyszłości.

 

Atrakcyjne opodatkowanie fundacji rodzinnej

Dochód fundacji rodzinnych, z pewnymi wyjątkami, zwolniony jest z podatku dochodowego od osób prawnych. Podatek ten pojawi się bowiem dopiero przy wypłacie świadczeń. Podobnie więc jak przy CIT estońskim, dopóki nie wypłacasz  środków, dopóty nie ma podatku. Gdy zaś pojawi się potrzeba wypłaty – fundacja zapłaci CIT według stawki wynoszącej 15 procent, ale tylko od wartości wypłaconych świadczeń. Jeżeli będzie to przy tym wypłata dokonana na rzecz fundatora lub najbliższych członków jego rodziny, znajdujących się w tak zwanej zerowej grupie podatkowej (a więc na rzecz jego małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwa, pasierbów, ojczyma lub macochy) – to nie będzie tu już mowy o żadnych dodatkowych podatkach i opłatach. Beneficjenci będący osobami dalszymi dla fundatora, zapłacić będą musieli natomiast podatek PIT wynoszący 10 lub 15 procent (w zależności od grupy podatkowej).

 

Inwestycje i akumulacja majątku (reinwestowanie zysków)

Powyżej opisany mechanizm, zbliżony w swojej konstrukcji do estońskiego CIT-u, to spora zaleta pozwalająca na reinwestowanie 100 procent zysków bez potrzeby płacenia podatku dochodowego. To z kolei czyni fundację rodzinną dobrą platformą do inwestowania i efektywnej akumulacji majątku.

 

Fachowe zarządzanie majątkiem fundacji

Fundacja rodzinna zarządzana jest przez specjalnie wybrany do tego celu Zarząd. Dodatkowo fundacja rodzinna może podlegać także osobnemu nadzorowi Rady Nadzorczej. Do obydwu tych organów zwyczajowo wybierane są osoby o wysokich kwalifikacjach i umiejętnościach.

Przy fundacji rodzinnej działa także Zgromadzenie Beneficjentów, a więc organ, który tworzą wybrani przez fundatora beneficjenci i który zbiera się w konkretnych sytuacjach, ważnych z perspektywy funkcjonowania całego podmiotu.

Tak zdywersyfikowana struktura fundacji rodzinnej pozwala na efektywne i fachowe zarządzanie tą instytucją, przy zachowaniu sprawczości i wpływu na jej kształt przez fundatora i wyznaczone przez niego osoby.

 

Fundacja rodzinna jako platforma do ułożenia międzyosobowych relacji nieformalnych

Na wstępie niniejszego artykułu powiedziane zostało już, że fundacja rodzinna, wbrew nazwie, nie jest wcale tylko skierowana do biznesów rodzinnych oraz przedsiębiorców, którzy swój majątek chcą przypisać najbliższej rodzinie. Beneficjentami w fundacji rodzinnej mogą bowiem być także osoby całkowicie obce w stosunku do fundatora. To właśnie powoduje, że fundacja rodzinna może stać się platformą do ułożenia i zabezpieczenia pewnych relacji nieformalnych (na przykład pomiędzy konkubentami) i takich, które ciężko byłoby w tym momencie w inny, legalny sposób, zabezpieczyć (mowa tu na przykład o związkach osób tej samej płci).

 

Wypłaty bez daniny solidarnościowej

Przy wszystkich wymienionych wyżej zaletach należy jeszcze wspomnieć, że wypłaty z fundacji rodzinnej, nawet wysokie, nie podlegają daninie solidarnościowej, a także składkom zdrowotnym czy ubezpieczeniowym.

 

 

Wady fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna to jednak nie tylko same zalety i możliwości, ale również pewne wyzwania, z których należy sobie zdawać sprawę przed sięgnięciem po to rozwiązanie.

 

Ograniczony zakres działalności gospodarczej

Fundacja rodzinna, co do zasady, nie jest odpowiednim narzędziem do prowadzenia szeroko pojętej działalności gospodarczej. Za pomocą tej instytucji można to bowiem robić tylko w ściśle określonym w Ustawie z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. z 2023 r. poz. 326 ze zm.) zakresie, który sprowadza się między innymi do:

1. zbywania mienia;
2. najmu, dzierżawy i udostępniania mienia;
3. przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych i spółdzielni;
4. nabywania i zbywania papierów wartościowych;
5. udzielania pożyczek określonego rodzaju podmiotom (m.in. beneficjentom);
6. obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej;
7. produkcji niektórych produktów roślinnych i zwierzęcych;
8. gospodarki leśnej.

 

Podatek od likwidacji fundacji

Likwidacja fundacji rodzinnej nieść będzie za sobą określone skutki, w tym również te podatkowe. Najpoważniejszą konsekwencją będzie przy tym konieczność zapłacenia 15 procent podatku CIT od wartości mienia likwidowanej fundacji rodzinnej pomniejszonej o początkową wartość mienia do niej wniesionego. Również w zakresie podatku PIT powstanie obowiązek podatkowy, który obejmować będzie przychody z tytułu otrzymania mienia po likwidowanej fundacji rodzinnej, które co do zasady, opodatkować będzie trzeba według stawki wynoszącej 15 procent przychodu.

 

Podatek od ukrytych zysków

Podatek od ukrytych zysków to rozwiązanie, które znane jest dobrze podatnikom między innymi z przepisów o CIT estońskim. Pomimo że definicja ukrytych zysków odnoszących się do fundacji rodzinnych różni się od tej, którą znaleźć można we wspomnianych przepisach, to w obydwu przypadkach istnienie podatku od ukrytych zysków ma taki sam cel. Ustawodawca, wprowadzając go, chciał na podatnikach wymusić wykorzystywanie konkretnej instytucji wyłącznie w sposób wskazany do tego wyraźnie w akcie normatywnym.

W przypadku fundacji rodzinnej zaistnienie świadczenia, które spełnia znamiona ukrytego zysku, będzie podlegać opodatkowaniu stawką podatku wynoszącą 15 procent.

Ustawa wymienia przy tym zamknięty katalog takich sytuacji, wśród których wymienić należy między innymi:

1. odsetki, prowizje, wynagrodzenia i inne opłaty od jakiegokolwiek rodzaju pożyczki udzielonej fundacji rodzinnej przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany;
2. darowizny lub inne nieodpłatne, lub częściowo odpłatne świadczenia przekazane, bezpośrednio lub pośrednio, na rzecz beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego;
3. świadczenie na rzecz beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego usług doradczych, księgowych, badania rynku, usług prawnych, reklamowych, zarządzania i kontroli, przetwarzania danych, rekrutacji pracowników, pozyskania personelu, gwarancji, poręczeń lub innych tego typu świadczeń;
4. niektóre pożyczki udzielone beneficjentowi przez fundację rodzinną.

Koszty prowadzenia fundacji

Założenie oraz funkcjonowanie fundacji rodzinnej związane jest z pewnymi kosztami. Podstawowym kosztem jest tutaj wspomniany już koszt samego założenia fundacji rodzinnej. Fundator, który zdecyduje się na wystartowanie z takim przedsięwzięciem, musi bowiem pokryć fundusz założycielski, którego dokładną wartość określa statut. Musi być to jednak kwota nie niższa niż 100 000 złotych. Pomimo że kwota ta nie musi być wniesiona w gotówce, z pewnością jest to pewien próg wejścia, który fundację rodzinną czyni rozwiązaniem przeznaczonym dla określonej grupy osób oraz firm.

Nie tylko jednak założenie, ale także bieżące funkcjonowanie fundacji rodzinnej również związane jest z pewnymi, koniecznymi do poniesienia, kosztami. Fundacja rodzinna jako osoba prawna ma bowiem obowiązek prowadzenia pełnej księgowości. Pokryć należy więc, w zależności od potrzeb, wynagrodzenie księgowego, działu księgowego lub usług świadczonych przez zewnętrzną, profesjonalną firmę księgową. Ostatnie rozwiązanie wydaje się przy tym zarówno najbezpieczniejsze ze względu na powierzenie tego zadania wykwalifikowanemu zespołowi doświadczonych księgowych, będących na bieżąco z wszelkimi zmianami w prawie i specjalizujących się w ujęciu na gruncie przepisów prawa bilansowego i podatkowego instrumentów finansowych, które często występują na bilansie fundacji rodzinnej. 

Ze względu na to, że w każdej fundacji rodzinnej zgodnie z ustawą funkcjonować musi także Zarząd, konieczny do poniesienia jest także koszt wypłaty jego członkom stosownego wynagrodzenia. Jeżeli przy danej fundacji działa także Rada Nadzorcza (której ustanowienie jest obligatoryjne przy liczbie beneficjentów przekraczającej 25 osób), to również to wygeneruje dodatkowe wydatki. Koszty pojawią się też przy okazji audytów i związanej z tym konieczności zaangażowania biegłego rewidenta. 

 

Konieczność przeprowadzania regularnych audytów

W ustępie 1 artykułu 79 Ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. z 2023 r. poz. 326 ze zm.) znajduje się ustawowy wymóg, wskazujący na konieczność przeprowadzenia w fundacji rodzinnej, przynajmniej raz na cztery lata, audytu.

Wymóg ten jest jeszcze bardziej rygorystyczny w odniesieniu do fundacji rodzinnej, której sprawozdanie finansowe podlega badaniu zgodnie z Ustawą z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 120 ze zm.). Audyt w takiej fundacji trzeba bowiem przeprowadzić co roku przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego.

 

PODSUMOWANIE

Fundacja rodzinna to instytucja, z której skorzystać mogą osoby z różnych pobudek. Najczęstszą z nich z pewnością będzie chęć dokonania zaplanowanej sukcesji firmy rodzinnej, a także zabezpieczenie i ochrona majątku oraz ewentualnie bezpieczne przekazanie go wybranym beneficjentom.  Fundacja rodzinna może być jednak wykorzystana również do zabezpieczenia nieformalnych relacji pomiędzy konkubentami czy osobami tej samej płci oraz sposobem na uniknięcie zachowku. Oferuje przy tym atrakcyjne opodatkowanie, wypłaty bez daniny solidarnościowej, a także dużą swobodę w określaniu zasad działania. Przed założeniem fundacji rodzinnej pamiętać powinno się jedynie o pewnych wyzwaniach i wadach stojących za tym rozwiązaniem, z których po prostu trzeba zdawać sobie sprawę. Fundacja rodzinna, co do zasady, nie jest bowiem odpowiednim narzędziem do prowadzenia działalności gospodarczej (nadaje się wyłącznie do niektórych jej rodzajów sprowadzających się raczej do pasywnego utrzymywania i zarządzania inwestycjami fundacji). Ma też jasno ustanowiony próg wejścia w postaci koniecznego do wniesienia funduszu założycielskiego i związana jest z pewnymi kosztami (powiązanymi z funkcjonowaniem Zarządu i Rady Nadzorczej, prowadzeniem pełnej księgowości i regularnymi audytami). Wszystkie te wady i wyzwania możliwe są jednak do przeskoczenia. Jeżeli więc uważasz, że fundacja rodzinna to rozwiązanie dla Ciebie, przed jej założeniem skontaktuj się z Genprox – liderem w obsłudze Alternatywnych Funduszy Inwestycyjnych i  Fundacji Rodzinnych. Nasi specjaliści podpowiedzą Ci jak fundację rodzinną założyć oraz jak zminimalizować wszystkie jej wady, ciesząc się z naprawdę szerokich możliwości tej instytucji.

 

FAQ (Najczęściej zadawane pytania):

Jakie są korzyści założenia fundacji rodzinnej?

Korzyści z założenia fundacji rodzinnej jest naprawdę sporo. Wśród najważniejszych z nich wymienić należy:

1. Możliwość dokonania przemyślanej sukcesji firmy rodzinnej;
2. Zabezpieczenie majątku i jego ochrona przed ewentualnymi przyszłymi wierzycielami;
3. Atrakcyjne zasady opodatkowania i możliwość wypłaty środków bez daniny solidarnościowej oraz składek zdrowotnych i ubezpieczeniowych;
4. Fachowe zarządzanie majątkiem;
5. Możliwość uregulowania i zabezpieczenia relacji nieformalnych – na przykład pomiędzy konkubentami lub osobami tej samej płci;
6. Mechanizm zbliżony do estońskiego CIT-u, który pozwala na reinwestowanie zysków bez konieczności zapłaty podatku dochodowego;
7. Duża swoboda w określaniu zasad działania fundacji rodzinnej i ustanawiania jej celów.

Kto jest beneficjentem w fundacji?

Beneficjentami w fundacji rodzinnej najczęściej są członkowie rodziny fundatora. Wcale tak jednak być nie musi. Fundator jako beneficjentów może wskazać dowolne osoby fizyczne, a także organizacje pożytku publicznego.

 

Więcej naszych publikacji na temat Fundacji rodzinnej:

• Fundacja rodzinna, co to? Jakie niesie korzyści?
• Opodatkowanie fundacji rodzinnej
• Jak założyć fundację rodzinną?