Księgowość ASI – wszystko, co musisz wiedzieć

Czym jest Alternatywna Spółka Inwestycyjna (ASI)

Alternatywna Spółka Inwestycyjna to forma instytucji wspólnego inwestowania, działająca jako spółka prawa handlowego (najczęściej sp. z o.o. lub S.K.A.), która:

• pozyskuje kapitał od inwestorów,

• realizuje strategię inwestycyjną (np. inwestycje w startupy, nieruchomości, private equity),

• zarządza portfelem aktywów w celu osiągnięcia zysku.

Alternatywna Spółka Inwestycyjna (ASI) może być:

• wewnętrznie zarządzana – sama zarządza portfelem,

• zewnętrznie zarządzana – korzysta z usług ZASI (Zarządzającego ASI).

W obu przypadkach ASI jest zobowiązana do prowadzenia pełnej rachunkowości, sporządzania sprawozdań finansowych i raportowania danych do Komisji Nadzoru Finansowego (KNF).

Podstawy prawne księgowości ASI

Księgowość ASI regulują cztery główne filary:

1. Ustawa o rachunkowości

Ustawa o rachunkowości nakłada na ASI obowiązek prowadzenia pełnych ksiąg rachunkowych oraz sporządzania rocznych sprawozdań finansowych. To z niej wynikają zasady dokumentowania zdarzeń, polityki rachunkowości, inwentaryzacji, zamknięcia roku i archiwizacji. Warto pamiętać o wymogach formalnych: księgi prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej, a odpowiedzialność za ich rzetelność ponosi kierownik jednostki. ISAP+1

W praktyce dla ASI oznacza to m.in.:

• przyjęcie pisemnej polityki rachunkowości (metody wyceny, zasady ujmowania kosztów/przychodów, przeszacowań, rezerw);

• prowadzenie ewidencji umożliwiającej sporządzenie pełnego zestawu sprawozdań (bilans, RZiS, RPP, Zmiany w kapitale, Informacja dodatkowa);

• inwentaryzację i prawidłowe zamknięcie ksiąg na dzień bilansowy;

• prowadzenie ksiąg w PLN i po polsku (z możliwością pomocniczej analityki walutowej)

2. Rozporządzenie MF w sprawie instrumentów finansowych – jak wyceniać portfel

Obowiązujące rozporządzenie Ministra Finansów z 17 listopada 2024 r. (weszło w życie 13 grudnia 2024 r.) precyzuje uznawanie, metody wyceny oraz ujawnianie i prezentację instrumentów finansowych dla podmiotów stosujących polskie przepisy rachunkowości. Zastąpiło ono wielokrotnie nowelizowane rozporządzenie z 2001 r. W praktyce wyznacza ramy m.in. dla początkowej wyceny (zazwyczaj w wartości godziwej powiększonej o koszty transakcyjne), pomiaru następczego (np. koszt zamortyzowany vs. wartość godziwa), utrata wartości/odpisy, reklasyfikacje oraz wymagane ujawnienia w sprawozdaniu. Gov.pl+2Gov.pl+2

W praktyce dla ASI oznacza to m.in.:

• spójne zasady dla akcji/udziałów spółek portfelowych, pożyczek (w tym konwertowalnych), obligacji i innych papierów – od momentu ujęcia aż po przeszacowania i wyjścia;

• konieczność dokumentowania metod wyceny (rynkowa, porównawcza, dochodowa/DCF) i założeń przy braku notowań;

• ujęcie zmian wartości w wyniku lub w kapitale – zgodnie z kategorią instrumentu i logiką rozporządzenia;

• odpowiednie ujawnienia w informacji dodatkowej dotyczące metod, założeń i wrażliwości wycen. Gov.pl

Uzupełniająco: dla układu sprawozdania ASI nadal obowiązuje rozporządzenie MRiF z 12 grudnia 2016 r. określające m.in. „Zestawienie lokat ASI” oraz „Zestawienie informacji dodatkowych” jako elementy raportu rocznego ASI.

3. Przepisy nadzorcze KNF – raporty DATMAN/DATAIF i sprawozdawczość AFI

Poza sprawozdaniem finansowym, nadzór wymaga od zarządzających ASI przekazywania raportów nadzorczych w formacie XML:

• DATMAN – sprawozdanie zarządzającego ASI,

• DATAIF – sprawozdanie dla każdej zarządzanej ASI.
  Są one składane do KNF i służą nadzorowi krajowemu oraz raportowaniu do ESMA. Krajowa Nota Fiskalna

Równolegle, ustawa o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu AFI nakłada na towarzystwa i zarządzających ASI obowiązki dotyczące rocznego sprawozdania AFI (dla każdej ASI), obejmującego m.in. bilans, RZiS, zestawienie lokat, sprawozdanie z działalności oraz wskazane informacje o wynagrodzeniach i istotnych zmianach. Terminy przekazania do KNF i inwestorów są określone w przepisach (co do zasady do 6 miesięcy – dla zarządzającego ASI prowadzącego działalność na podstawie zezwolenia).

W praktyce dla ASI oznacza to m.in.:

• przygotowanie i walidację plików XML (DATMAN/DATAIF) zgodnie ze specyfikacją KNF;

• zachowanie spójności między danymi księgowymi, wycenami i danymi ujawnianymi w raportach nadzorczych;

• terminowe złożenie rocznego sprawozdania AFI – odrębnie dla każdej ASI – według wymogów ustawowych.

4. Obowiązek badania sprawozdania finansowego ASI – zawsze, niezależnie od wielkości

Ustawa wprost przesądza, że informacje finansowe w rocznym sprawozdaniu AFI (w tym bilans i RZiS) są zamieszczane po uprzednim ich zbadaniu przez biegłego rewidenta, a samo sprawozdanie roczne zawiera sprawozdanie z badania. W praktyce oznacza to obowiązkowy audyt rocznych sprawozdań finansowych alternatywnych funduszy inwestycyjnych – w tym ASI – bez względu na progi z art. 64 uor.

Polityka rachunkowości i plan kont ASI

Każda Alternatywna Spółka Inwestycyjna powinna posiadać dedykowaną politykę rachunkowości, która uwzględnia specyfikę działalności inwestycyjnej i zapewnia spójność ewidencji z raportowaniem dla inwestorów i KNF.

Kluczowe elementy polityki rachunkowości

• Charakter działalności – opisuje cel inwestycyjny, klasy aktywów (udziały, pożyczki, obligacje) i sposób ich ujmowania.

• Zasady wyceny – określa moment i metodę wyceny aktywów (rynkowa, porównawcza, DCF), klasyfikację instrumentów i sposób ujmowania różnic z wyceny (wynik lub kapitał).

• Ujmowanie przychodów i kosztów – wskazuje moment rozpoznania dywidend, odsetek, zysków ze zbycia oraz kosztów zarządzania i usług doradczych.

• Przeszacowania i rezerwy – definiuje częstotliwość aktualizacji wartości portfela oraz zasady tworzenia rezerw na utratę wartości.

• Raportowanie – opisuje proces przygotowania sprawozdań finansowych i plików KNF (DATMAN, DATAIF).

Dokument powinien jasno wskazywać osoby odpowiedzialne za księgi, wyceny i raporty.

Ewidencja księgowa inwestycji i transakcji

Prowadzenie ksiąg rachunkowych w Alternatywnej Spółce Inwestycyjnej wymaga znacznie bardziej szczegółowej ewidencji niż w typowej spółce operacyjnej. Wynika to z inwestycyjnego charakteru działalności ASI – każda transakcja wpływa na wartość portfela, strukturę aktywów oraz kalkulację NAV (Net Asset Value), czyli wartości aktywów netto funduszu.

Ewidencja powinna odzwierciedlać pełny cykl życia inwestycji, od momentu nabycia do wyjścia z inwestycji, uwzględniając również przepływy finansowe, przychody i koszty związane z danym aktywem.

Wycena portfela inwestycyjnego ASI

Wycena aktywów stanowi jeden z najważniejszych elementów księgowości ASI, ponieważ od jej poprawności zależy rzetelność sprawozdania finansowego, wartość aktywów netto (NAV) oraz zaufanie inwestorów i nadzoru. Na każdy dzień bilansowy – co najmniej raz w roku – wszystkie aktywa wchodzące w skład portfela inwestycyjnego muszą zostać wycenione w wartości godziwej zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie instrumentów finansowych.

W praktyce oznacza to, że każda inwestycja (udziały, akcje, pożyczki konwertowalne, obligacje, inne instrumenty finansowe) powinna być oceniona na podstawie dostępnych danych rynkowych lub – w przypadku ich braku – przy użyciu profesjonalnych modeli wyceny.

Główne metody wyceny aktywów:

Dobór metody wyceny zależy od charakteru inwestycji, dostępności danych oraz stopnia rozwoju projektu.

1. Metoda rynkowa

Stosowana, gdy aktywa są notowane na rynku regulowanym (giełda, alternatywny system obrotu).
Wycena opiera się na kursie rynkowym z dnia bilansowego, z uwzględnieniem dostępnych informacji o płynności i wolumenie obrotów.
Metoda ta jest najbardziej obiektywna i stosunkowo prosta – nie wymaga dodatkowych założeń.

2. Metoda porównawcza (mnożnikowa)

Wykorzystywana dla spółek niepublicznych, gdy brak jest notowań rynkowych.
Opiera się na analizie porównywalnych podmiotów (peer group) i wskaźników rynkowych, np.:

• EV/EBITDA,

• EV/Revenue,

• P/E.

Wartość spółki ustala się poprzez przemnożenie odpowiedniego mnożnika rynkowego przez wskaźnik finansowy spółki (np. EBITDA), a następnie korektę o specyfikę działalności, etap rozwoju, ryzyko branżowe i kontrolę.

3. Metoda dochodowa (DCF)

Stosowana dla projektów o przewidywalnych przepływach pieniężnych – np. spółki z przychodami i stabilnym modelem biznesowym.
Polega na dyskontowaniu prognozowanych przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej do wartości bieżącej z użyciem odpowiedniej stopy dyskontowej (WACC).
Wynik odzwierciedla potencjalną wartość inwestycji z punktu widzenia przyszłych zysków.

4. Metoda transakcyjna

Oparta na ostatnich transakcjach kapitałowych dotyczących danego aktywa – np. rundzie inwestycyjnej zewnętrznego inwestora.
Jeśli warunki rynkowe nie uległy istotnej zmianie, taka wycena może być uznana za reprezentatywną i stosowana jako wartość godziwa.
Metoda ta jest często używana w funduszach VC przy wycenie startupów między rundami.

5. Metody mieszane

W niektórych przypadkach stosuje się kombinację powyższych metod (np. porównawczej i dochodowej) lub korekty na podstawie danych transakcyjnych, aby zwiększyć wiarygodność wyniku.

Zamknięcie roku i sprawozdawczość finansowa

Na koniec roku ASI przygotowuje pełne sprawozdanie finansowe, które obejmuje m.in. bilans, rachunek zysków i strat, przepływy pieniężne, zestawienie zmian w kapitale własnym, informację dodatkową oraz zestawienie lokat.
Proces poprzedza uzgodnienie sald, przeszacowanie aktywów, rozliczenia międzyokresowe oraz potwierdzenie kapitałów inwestorów.

Po sporządzeniu sprawozdania następuje obowiązkowy audyt, a dokumentacja jest przekazywana do KNF wraz z wymaganymi raportami.

Raportowanie do KNF

Każda ASI musi regularnie raportować dane do nadzoru, w tym:

• sprawozdania kwartalne i roczne,

• pliki XML DATMAN i DATAIF,

• aktualizacje dotyczące portfela, aktywów i inwestorów.

Niedopełnienie obowiązków raportowych może skutkować sankcjami administracyjnymi, dlatego proces raportowania powinien być zautomatyzowany i zintegrowany z księgowością.

Podatki w ASI – CIT, VAT, PCC

Księgowość ASI musi być zgodna z przepisami podatkowymi:

• CIT – ASI płaci CIT od dochodu, ale może korzystać ze zwolnienia z zysków kapitałowych (min. 5% udziałów przez 2 lata) oraz zwolnienia dywidendowego (art. 22 CIT).

• VAT – usługi zarządzania ASI (administracja, księgowość, raportowanie) są zwolnione z VAT, jeśli spełniają warunki art. 43 ustawy.

• PCC – pożyczki mogą podlegać PCC, z wyjątkiem instrumentów kwalifikujących się jako finansowe; pożyczki konwertowalne wymagają indywidualnej analizy.

Najlepsze praktyki księgowości ASI 

Aby zachować zgodność i przejrzystość, warto:

• opracować indywidualną politykę rachunkowości,

• wdrożyć zintegrowany system ewidencyjny,

• dokumentować wyceny i przeszacowania,

• współpracować z wyspecjalizowaną firmą księgową jaką jest Genprox,

• regularnie weryfikować zmiany prawne i podatkowe.

Technologia w księgowości – Fundequate

W erze cyfrowej skuteczne zarządzanie Alternatywną Spółką Inwestycyjną wymaga nie tylko solidnej rachunkowości, lecz także nowoczesnych narzędzi, które łączą dane finansowe, analitykę portfela i raportowanie regulacyjne w jednym, spójnym środowisku.
Tym narzędziem jest Fundequate – innowacyjna platforma stworzona specjalnie dla funduszy VC, PE i ASI, która przenosi administrację inwestycyjną na zupełnie nowy poziom.

Co zyskuje fundusz dzięki Fundequate:

• Automatyzacja ewidencji i raportów – system rejestruje i przetwarza transakcje w czasie rzeczywistym, minimalizując błędy i skracając czas zamknięcia miesiąca i roku.

• Integracja z księgowością i analityką portfela – dane finansowe, inwestycyjne i kapitałowe są połączone w jednym środowisku, co zapewnia pełną spójność między księgami, NAV a raportami dla inwestorów.

• Szybkie generowanie raportów KNF i kalkulacji NAV – gotowe moduły eksportu plików XML i wbudowane kalkulatory wartości aktywów netto umożliwiają błyskawiczne przygotowanie sprawozdań nadzorczych.

• Obsługa inwestorów online – portal inwestora z dostępem do dokumentów, salda wkładów, raportów i historii transakcji zwiększa transparentność i komfort komunikacji.

• Narzędzia dla zarządzających – dashboardy KPI, śledzenie performance portfela, historia przeszacowań i intuicyjne raporty wspierają podejmowanie decyzji inwestycyjnych.